Κυριακή 2 Μαρτίου 2008

Τεύχος 20-21: Αφιέρωμα


Ο γάμος στην Γερμανία: Μια πορεία από τα στρατόπεδα του θανάτου

ως την πλήρη αναγνώριση δικαιωμάτων.


Από τα συχνά επιχειρήματα για την ανυπαρξία δικαιωμάτων για την κοινότητά μας και την γενικότερη απαξία με την οποία μας περιβάλλει η κοινωνία, ακούμε ότι στην Ελλάδα η Εκκλησία είναι πολύ ισχυρή, ότι είμαστε συντηρητική σαν χώρα και άλλα τέτοια. Θεωρούμε περίπου σαν δεδομένο ότι στην υπόλοιπη Ευρώπη μαζί με τις βροχές …φυτρώνουν τα δικαιώματα, και ανάμεσα σε αυτά ευδοκίμησε κι ο γάμος ομοφύλων. Μια συνοπτική ματιά στην Ιστορία του λεσβιακού και γκέι κινήματος στη Γερμανία, την πολυπληθέστερη χώρα της ΕΕ και μια από τις υποτιθέμενα πιο προοδευτικές χώρες, ίσως μας βοηθήσει να ξανασκεφτούμε κάποια δεδομένα μας: η Γερμανία είναι ίσως το πιο έντονο παράδειγμα για την πολιτισμική μεταστροφή της Δύσης απέναντι στις σεξουαλικότητες αλλά και για το πώς αυτή κερδίσθηκε. Στο άρθρο αυτό, για λόγους σεβασμού και θαυμασμού προς το κίνημα της Γερμανίας, θα χρησιμοποιήσω για τους άντρες τη λέξη την οποία εκείνοι επέβαλαν στη χώρα τους: schwul, δηλαδή πούστης.

«Οι ανεστραμμένοι δεν ανήκουν στην παραγωγική διαδικασία της ζωής»

Η Γερμανία του Χίτλερ κήρυττε ότι η θέση των γυναικών ήταν πάνω από την κατσαρόλα και ότι η ζωή τους έπρεπε να περιβάλλεται από σεξουαλική καθαρότητα, δηλαδή από την προσήλωση στη μονογαμία εντός των ορίων ενός γάμου, με σκοπό την αναπαραγωγή του υπέρτερου γερμανικού έθνους. Λίγο πολύ αυτό έλεγε κάποια χιλιάδες χρόνια και ο Χριστιανισμός, αλλά η Γερμανία το εξέφρασε με τον πιο ακραίο τρόπο. Στον κόσμο της σεξουαλικής καθαρότητας του Φύρερ, πρώτα θύματα ασφαλώς έπρεπε να είναι οι γερμανοί άντρες που δεν ανταποκρίνονταν στον ρόλο τους ως κοσμοκράτορες, στέλνοντας έτσι δεκάδες χιλιάδες «ανεστραμμένους», όπως τους αποκαλούσε, στα στρατόπεδα συγκεντρώσεως και στο θάνατο. Οι χριστιανοδημοκρατικές κυβερνήσεις (1948-1969) μετά τον πόλεμο διατήρησαν αναλλοίωτο το ποινικό δίκαιο, το οποίο ίσχυε επί 3ου Ράιχ. Ο νόμος αυτός έδινε το δικαίωμα για σκληρό κυνηγητό και βαριές ποινές εναντίον όποιου υπέπιπτε στην αντίληψη των αρχών ότι μπορούσε να είναι ομοσεξουαλικός. Με την άποψη ότι οι «ομοσεξουαλικοί» παρέβαιναν το νόμο και άρα δίκαια τιμωρούνταν, οι Χριστιανοδημοκράτες στέρησαν από τους πούστηδες-θύματα του ναζισμού και τις οικογένειές τους κάθε αποζημίωση που δικαιούνταν!Να σημειωθεί εδώ ότι οι γυναίκες απουσίαζαν παντελώς από το σκεπτικό του νομοθέτη (άντρας γαρ), καθότι ήταν ούτως ή άλλως αδιανόητο να έχει η γυναίκα οποιαδήποτε μη υποτακτική στον άντρα σεξουαλικότητα. Στο 3ο Ράιχ, οι λεσβίες δεν ονομάστηκαν «ανεστραμμένες» ή «ομοσεξουαλικές» αλλά «απροσάρμοστες» και ως τέτοιες κυνηγήθηκαν αν και σε πολύ μικρότερο βαθμό απ’ ότι οι πούστηδες. Η μεταπολεμική Γερμανία αποπνέει λοιπόν ακόμη την χιτλερική δυσωδία …


Οι αδερφές των λουλουδιών

Μέχρι το ’68 η έννοια της κοινότητας είναι όχι μόνο ανύπαρκτη αλλά και αδιανόητη για τις λεσβίες και τους πούστηδες. Οι δομές που είχαν χτιστεί και η σεξουαλική ελευθεριότητα της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης (1918-1933) είχαν καταστραφεί ανεπιστρεπτί κατά τα φαινόμενα. Η επανάσταση του ’68 έδωσε σιγά-σιγά το έναυσμα για την αλλαγή. Σ’ αυτό βοήθησε και η άνοδος της κεντροαριστεράς στην εξουσία (1969), η οποία κατάργησε τους ναζιστικούς νόμους που ποινικοποιούσαν την (ανδρική) ομοσεξουαλικότητα, αλλά και άλλαξε συθέμελα όλο το δυτικογερμανικό Δίκαιο.
Μέσα από τα κινήματα που ακολούθησαν την άνοιξη του ’68, ξεπήδησε και το σύγχρονο λεσβιακό κίνημα στη Δυτική Γερμανία. Αυτό, για δύο δεκαετίες περίπου, έμελλε να γίνει ο κύριος κορμός του γυναικείου κινήματος, με ιδιαίτερα ριζοσπαστικό λόγο αν και συχνά ακραίο και απομονωτικό, και σχεδόν ταυτίστηκε μαζί του! Από την άλλη και το κίνημα των πούστηδων υπήρξε στις αρχές του ριζοσπαστικό και κατά του συστήματος, όσο και πολιτικά αναποτελεσματικό, με μια σοβαρή θετική συνέπεια ωστόσο: Δημιούργησε ένα δίκτυο κοινότητας σε όλη τη χώρα. Τα δύο αυτά κινήματα, εντελώς ανεξάρτητα αλλά και εχθρικά διακείμενα μερικές φορές μεταξύ τους, συναντήθηκαν στο κόμμα των Οικολόγων-Πράσινων, το οποίο, αν και με παλινδρομήσεις, γενικά υποστήριξε τα αιτήματά τους όσο κανένα άλλο κόμμα. Και τα δύο κινήματα, τη δεκαετία του ’70 αναπτύχθηκαν με ταχύτητα και έγιναν κοινωνικά αναγνωρίσιμα αν και ακόμη θεωρούνταν περιθωριακά. Μέχρι τη δεκαετία του ’80 πάντως σκέψεις για νομιμοποιημένες συμβιώσεις θα μείνουν πέρα από κάθε φαντασία, εν μέρει γιατί το «σούπερ ουάου» αριστερό κίνημα των «ομο-» και των δύο φύλων είναι υπέρ της διάλυσης γενικά των αστικών αξιών και συνθηκών ζωής. Πάντως, παρά την τεράστια αλλαγή στην περίοδο ’69-’82 της κεντροαριστερής διακυβέρνησης, η Δυτική Γερμανία δείχνει εξαιρετική απροθυμία στο να προχωρήσει στην ουσιαστική ισότητα των φύλων όπως και σε θέματα που αφορούν τον σεξουαλικό προσανατολισμό. Ούτε και τότε αποζημιώθηκαν οι πούστηδες-θύματα του Ναζισμού!


Η απειλή του aids γιγαντώνει το κίνημα

Η δεκαετία του ΄80 βρήκε το πουστοκίνημα να δοκιμάζεται βαρύτατα από την τρομακτική επέλαση του aids. Μέσα σε ελάχιστο χρόνο φάνηκε να απειλείται ό,τι με κόπο είχε χτιστεί για μια 15ετία. Αφενός γιατί η ασθένεια αυτή αποδεκάτισε τις τάξεις του κινήματος κι αφετέρου γιατί προσωρινά δοκίμασε και την πρόοδο της γερμανικής κοινωνίας ως προς την ανεκτικότητα και τον ορθολογισμό. Η φοβία απέναντι στην ασθένεια αυτή και η άδικη ταύτισή της με τους πούστηδες, έκανε την κοινωνία να αποστρέψει το βλέμμα της από αυτούς και να τους φοβηθεί. Η Δ. Γερμανία όμως είχε ήδη διανύσει κάποιες δεκαετίες δημοκρατίας και νεο-διαφωτισμού. Αυτό που φάνηκε σαν η μεγάλη απειλή αναστράφηκε και έγινε το μεγάλο όπλο του πούστικου κινήματος. Μέσα από την ανάγκη της υπεράσπισης της ίδιας τους της ζωής, δυνάμωσαν σαν κίνημα και έμαθαν να διεκδικούν την αξιοπρέπεια καταρχάς αλλά και την ισότητα στη συνέχεια. Σε αυτό το δρόμο βρήκαν κάποιους δυνατούς συμμάχους ακόμη και στους κόλπους των Χριστιανοδημοκρατών. Η καθημερινότητα ήταν αμείλικτη ωστόσο. Άνθρωποι που χάνουν τον σύντροφό τους, βλέπουν την κοινή τους περιουσία να διεκδικείται από τις οικογένειες που συχνά είχαν αποπέμψει τα «ανώμαλα» παιδιά τους και, συχνά, βρίσκονται στο δρόμο μέσα σε μια νύχτα. Ένα δράμα, μια ελεγεία αδικίας και πόνου, η οποία θα παιχτεί χιλιάδες φορές αυτά τα χρόνια. Είναι αυτές οι καταστάσεις που για πρώτη φορά ώθησαν το οργανωμένο κίνημα να μιλήσει για αναγνωρισμένη συμβίωση…Από την άλλη, το γυναικείο κίνημα είχε με τα χρόνια επιβάλει κι αυτό τους όρους του, πρώτα στο κόμμα των Πρασίνων κι έπειτα σιγά-σιγά στη Σοσιαλδημοκρατία και στο φιλελεύθερο κόμμα. Η ποσόστωση κι η υποχρεωτική αναφορά και στα δύο φύλα, είναι ίσως οι δύο πιο σημαντικές νίκες στο επίπεδο των εντυπώσεων.


Φως στο τούνελ

Έχοντας εμπεδώσει τους αγώνες για διεκδικήσεις, κάποια στιγμή, στα τέλη της δεκαετίας του ’80, αρθρώθηκε για πρώτη φορά το αίτημα για τον πολιτικό γάμο. Το κίνημα δεν περίμενε ποτέ να ωριμάσει η κοινωνία ή να τους χαριστούν δικαιώματα. Επέβαλε τη συζήτηση με τους όρους που αυτό έθετε. Όλη η χώρα θα μιλούσε για μέρες για το συμβάν των δεκάδων αντρικών ζευγαριών ντυμένων με νυφικά, που διαδήλωσαν έξω από το Δημαρχείο της Φρανκφούρτης και στη συνέχεια ζήτησαν από τον Δήμαρχο να τους παντρέψει. Η εικόνα σόκαρε και προκάλεσε. Αλλά η συζήτηση για το γάμο είχε ανοίξει ανεπιστρεπτί. Είχε βέβαια προηγηθεί (1989) η αναγνώριση της συμβίωσης στην πρώτη χώρα του κόσμου, τη Δανία. Ακολούθησε η επανένωση των Γερμανιών (1990).


Τα αδέρφια εξ ανατολών

Στην Αν. Γερμανία τα πράγματα για τις λεσβίες και τους πούστηδες ήταν σε γενικές γραμμές καλύτερα απ’ ότι στη Δυτική. Το κίνημα εκεί ήταν μάλιστα νομιμοποιημένο στους κόλπους του ίδιου του κυβερνώντος κομμουνιστικού κόμματος, αποτελώντας μια ευχάριστη εξαίρεση στις χώρες του ανατολικού μπλοκ. Αλλά και αυτό κατακτήθηκε με χρόνιες διεκδικήσεις και μάλιστα σε ένα κράτος εχθρικό προς τα ατομικά δικαιώματα. Η ένωση των Γερμανιών έφερε πολύτιμο νέο αίμα και νέα μυαλά από την Ανατολή στο πουστολεσβιακό ζήτημα. Σε Ανατολικογερμαν/ίδες/ ούς οφείλεται η συγκρότηση του σωματείου που έμελλε να ξεκολλήσει όλα τα θέματα για τα δικαιώματα και να τα σπρώξει μέσα από τον κυβερνητικό συνασπισμό SPD-Πρασίνων στα τέλη του ’90: το LSVD. Το πρώτο επίτευγμα των Ανατολικών ήταν ότι μπόρεσαν να επιβάλουν τη συνεργασία ανάμεσα στους … Φουρτουνάκηδες και Βροντάκηδες (λεσβιών και πούστηδων), κάτι αδιανόητο ως τότε.


Λίγα λόγια για τον πολιτικό γάμο στη Γερμανία και το ομοσπονδιακό πολιτικό σύστημα

Πριν μιλήσουμε για το τι ισχύει για ομόφυλα ζευγάρια, να δούμε κάποια γενικά πλαίσια που ισχύουν στη χώρα αυτή. Στη Γερμανία ο «γάμος» είναι συνταγματικά ρητά κατοχυρωμένος ως ανώτατο σύμφωνο μεταξύ ενός άντρα και μιας γυναίκας, και κανένα άλλο σύμφωνο δεν μπορεί να έχει την ίδια ισχύ με αυτό. Επίσης, όταν στη Γερμανία μιλάμε για γάμο, μιλάμε για τη συμφωνία που συνάπτουν δύο άτομα μπροστά στην πολιτεία. Ο θρησκευτικός γάμος δεν είναι νομιμοποιημένος και είναι προαιρετικός. Να το ξαναπώ, γιατί στα ελληνικά αυτιά αυτό ακούγεται σαν κινέζικα… Στη Γερμανία όταν λες «παντρεύομαι» πας στο Δημαρχείο. Δεν περνάς κανένα κατώφλι καμίας εκκλησίας. Να σημειώσουμε ότι η Ομοσπονδιακή Γερμανία αποτελείται από 16 κρατίδια, με αρκετή ανεξαρτησία το καθένα. Επίσης, τόσο σε ομοσπονδιακό όσο και σε τοπικό επίπεδο, η συνηθέστερη μορφή διακυβέρνησης είναι αυτή του συνασπισμού 2 κομμάτων.
Η Γερμανική εκδοχή του ¨ομογάμου¨Η συνταγματική κατοχύρωση του γάμου ανάγκασε τον κυβερνητικό συνασπισμό να θεσπίσει σύμφωνο συμβίωσης αποκλειστικά για ομόφυλα ζευγάρια. Το σύμφωνο αυτό αναγνώριζε πρώτο βαθμό συγγενείας καθώς και μια σειρά από δικαιώματα που συνεπάγονται του γάμου αλλά απείχε πολύ από την πραγματική εξίσωσή του. Ο κυβερνητικός συνασπισμός SPD-Πρασίνων στο ομοσπονδιακό επίπεδο δυστυχώς καθυστέρησε να φέρει το νομοσχέδιο για τη συμβίωση, με αποτέλεσμα όταν το έφερε να μην έχει πια την πλειοψηφία στην κάτω Βουλή, τη Βουλή των κρατιδίων. Πρακτικά αυτό σήμαινε ότι έπρεπε να πάει σε …εκπτώσεις. Έτσι ψηφίστηκε ομοσπονδιακά ένας νόμος πλαίσιο και αφέθηκε στην κρίση των τοπικών κυβερνήσεων το πώς θα καταρτιστούν οι λεπτομέρειες. Τα κρατίδια με αμιγώς χριστιανοδημοκρατικές κυβερνήσεις δεν βιάστηκαν καθόλου για οποιεσδήποτε ρυθμίσεις. Τουναντίον προσέφυγαν στο Συνταγματικό Δικαστήριο της Γερμανίας, του οποίου το κύρος κι η φήμη είναι περίπου αυτή που αρμόζει σε μια ζωντανή θεότητα. Αυτό με τη σειρά του έβγαλε τον Ιούλιο του 2002 μια απόφαση κόλαφο για τη Χριστιανοδημοκρατική Δεξιά και υπερκέρασε ακόμη και την κυβέρνηση, δείχνοντας το δρόμο προς ακόμη πιο θαρραλέες ρυθμίσεις, τις οποίες η κυβέρνηση στη συνέχεια πραγματοποίησε (2004), εξισώνοντας σε νομικό πλαίσιο ομοσπονδίας τη συμβίωση με το γάμο. Παρ’ όλα αυτά, πολλά ζευγάρια γυναικών και αντρών θεωρούν ότι οι υποχρεώσεις που απορρέουν από τον ¨ομογάμο¨, είναι δυσανάλογες προς τα πλεονεκτήματα και γι’ αυτό διστάζουν να παντρευτούν. Επίσης οι διαφορές από κράτος σε κράτος, αλλά και οι επί μέρους ρυθμίσεις που χρειάζονται σε κάθε θέμα, αποτέλεσμα του δαιδαλώδους γερμανικού νομικού συστήματος, καθιστούν το σύμφωνο προβληματικό κι ελλιπές παρά τις πολλές και θαρραλέες ρυθμίσεις που έχουν επιτευχθεί.


Ηappy end: ¨είμαι πούστης κι αυτό είναι μια χαρά¨

Σημαντικό είναι να πούμε πως τα τελευταία χρόνια η αλλαγή αποτυπώθηκε σε όλα τα επίπεδα. Ο καγκελάριος της Γερμανίας, κ. Σρέντερ, ζήτησε δημόσια συγνώμη για λογαριασμό της πολιτείας για τα θύματα του Ναζισμού και έδωσε το σήμα για αποζημιώσεις. Στις δύο θητείες του κοκκινοπράσινου συνασπισμού απαλείφθηκαν όλες οι διακρίσεις σε βάρος των λεσβιών και των πούστηδων και λήφθηκαν πολλά θετικά μέτρα πρόνοιας γι’ αυτούς κι αυτές όπως επίσης ξεκίνησαν να λειτουργούν πολλά προγράμματα στήριξης, ενημέρωσης και προστασίας. Η αλλαγή αποτυπώθηκε και στην κοινή γνώμη, η οποία πλέον είναι από τις πιο αποδεκτικές σε θέματα ομοερωτισμού στην Ευρώπη. Σαν αποκορύφωμα να θυμίσουμε τη φράση του επανεκλεγμένου δημάρχου του Βερολίνου (SPD), όταν έθεσε υποψηφιότητα στο κόμμα του για να πάρει το χρίσμα (ναι, ναι, σε κάποιες χώρες δεν σε χρήζει η Χαριλάου Τρικούπη κι η Ρηγίλλης υποψήφιο, αλλά η βάση του κόμματος): ¨είμαι πούστης κι αυτό είναι μια χαρά¨. Τα “pride“ σε Κολωνία και Βερολίνο συγκεντρώνουν εκατοντάδες χιλιάδες ατόμων κάθε χρόνο, σε μια επίδειξη δύναμης για την κατοχύρωση της μέχρι τώρα πορείας προς την ισότητα. Τα κόμματα, όλα τα κόμματα, έχουν πάντα στην ατζέντα τους εκτενή αναφορά σε θέματα που αφορούν τον σεξουαλικό προσανατολισμό. Το να δηλώσεις τη σεξουαλική σου ταυτότητα σήμερα στη Γερμανία απαιτεί το ίδιο θάρρος που χρειάζεται για να δηλώσεις οπαδός κάποιας ποδοσφαιρικής ομάδας.


Εκκλησίες και σεξουαλικότητα

Στη Γερμανία ο πληθυσμός είναι ιστορικά διαιρεμένος περίπου στα μισά, σε καθολικό και προτεσταντικό. Το προτεσταντικό δόγμα της Γερμανίας μεταπολεμικά εξελίχθηκε σε ιδιαίτερα φιλελεύθερο και ανοιχτό. Την ίδια στάση ακολουθεί σε όλα τα ζητήματα ατομικής χειραφέτησης άρα και στον ομοερωτισμό, ενώ οι κληρικοί γυναίκες και άνδρες αυτού του δόγματος μπορούν επίσης να είναι ανοιχτά λεσβίες ή πούστηδες. Αντίθετα, η καθολική Εκκλησία εξακολουθεί και έχει μια ιδιαίτερα αρνητική στάση σε όλα αυτά τα θέματα, επηρεάζοντας άμεσα το χριστιανοδημοκρατικό κόμμα (στο οποίο και βρίσκει την πολιτική της έκφραση) στις κατεξοχήν καθολικές περιοχές. Ωστόσο ακόμη και στην καθολική Εκκλησία στη Γερμανία υπάρχει ένα δυνατό αντι-κίνημα και ένας ζωηρός διάλογος. Ενδεικτικά να αναφέρουμε την κίνηση «Εκκλησία από τη βάση» και τον κύκλο «πούστικη θεολογία». Τι μπορούμε να μάθουμε από το παράδειγμα της ΓερμανίαςΚαταρχάς το ότι «η Ελλάδα είναι πολύ συντηρητική χώρα», «η Εκκλησία επηρεάζει τα πράγματα» και όλες οι δικαιολογίες που ακούμε είναι χωρίς περιεχόμενο και χρησιμεύουν στο να εξηγήσουν τη δική μας απάθεια και φοβία να βγούμε από το καβούκι μας. Αντίθετα, το να βγαίνουμε προς τα έξω και να ζητάμε από κόμματα και κοινωνία, μόνο κέρδος μπορεί να μας αποφέρει μακροπρόθεσμα: στην αξιοπρέπειά μας, στα δικαιώματά μας και στην αποδοχή του κόσμου. Η αρχή, πολύ γενναία αλήθεια, έχει γίνει από άλλες και άλλους στις περισσότερες χώρες της Ευρώπης. Εμείς, το μόνο που χρειάζεται είναι να σπρώξουμε λίγο για να μπούμε στο δρόμο τους. Αυτό που έχουμε να ζηλέψουμε από τις Γερμανίδες και τους Γερμανούς είναι η διάθεση για αυτό-οργάνωση κι υπεράσπιση του Δίκαιου, ανεξάρτητα από τις αντιξοότητες των εξωτερικών συνθηκών. Η υπεράσπιση συμφερόντων δεν μπορεί ποτέ να γίνει σε ατομικό επίπεδο, ειδικά όταν έχεις να αντιπαλέψεις ισχυρούς συντηρητικούς μηχανισμούς όπως η θρησκεία και οι κοινωνικές δομές. Το θάρρος για την αλήθεια είναι κάτι που στην Ελλάδα δεν περισσεύει. Η πιο κραυγαλέα αντίθεση είναι αυτή της μόλυνσης με τον ιό Ηiv. Στην Ελλάδα, ακόμη και σήμερα, κανείς δεν τολμά να βγει και να διεκδικήσει τη ζωή του και τα δικαιώματά του ως οροθετικός και το μόνο που προσπαθεί είναι πώς θα χωθεί ακόμη πιο βαθιά, πώς θα εξαλείψει κάθε υποψία και πώς θα περάσει όσο πιο απαρατήρητος γίνεται. ¨Μα… η κοινωνία της Ελλάδας δεν είναι όπως…..¨ σας ακούω να σκέφτεστε… Αν όντως το σκέφτεστε, σας προτείνω να ξαναδιαβάσετε το άρθρο.


Δημήτρης Τσαμπρούνης - Οκτώβριος 2007

Δεν υπάρχουν σχόλια: